Eerst de cijfers: Nederlandse huishoudens hebben samen 647 miljard euro aan hypotheekschuld bij de bank. Daar staat tegenover dat diezelfde banken 328 miljard euro aan spaargeld beheren (wat overigens een recordbedrag is, vóór de crisis was dat nog geen 250 miljard euro). Met enkel dat spaargeld kunnen de hypotheken niet gefinanciëerd worden, de banken komen ruim 300 miljard euro tekort.

Waar halen we die 300 miljard euro vandaan?
Dat is waar buitenlandse geldverstrekkers om de hoek komen kijken. Vroeger was dat eenvoudig te regelen, want de Nederlandse hypotheekmarkt stond bekend als veilig en stabiel. Dat is niet langer zo: ruim 700.000 woningen hebben een hypotheekschuld die hoger is dan de woningwaarde en ook zaken als de hoge werkloosheid (en dus moeilijker aan betaalverplichtingen kunnen voldoen) bederven de boel. De Nederlandse hypotheekmarkt is de afgelopen jaren een risicovollere investering geworden, en dus is het voor banken duurder geworden om die 300 miljard euro te lenen. 

Hier treedt het Plan Dijkhuizen in werking. Geld lenen in het buitenland is namelijk niet alleen duur, maar ook onnodig. De Nederlandse pensioenfondsen hebben immers ruim 900 miljard euro in kas, ruimschoots voldoende om het tekort van 300 miljard euro te financieren. Maar dat is niet de bedoeling, het gaat slechts om een deel van het tekort: de hypotheken met Nationale Hypotheek Garantie (NHG), goed voor zo'n 150 miljard euro. De NHG-hypotheek wordt door de staat gegarandeerd en hierin investeren is dus vrijwel zonder risico, grofweg vergelijkbaar met staatsobligaties. De overige hypotheken, zonder NHG, daar is geen interesse voor.

Wat vinden we daarvan?
"Dit zou voor Nederland economisch gezien echt belangrijk zijn," aldus minister Dijsselbloem (Financiën) gisteren. Als het aan hem, Van Dijkhuizen en Blok ligt gaan ze zo snel mogelijk rond de tafel met pensioenfondsen, banken en verzekeraars om de tafel om vast te stellen wat de risisco's zijn en wie die draagt. Dijsselbloem is in ieder geval enthousiast: "Ik denk dat we eruit komen". En dat enthousiasme wordt gedeeld door allerlei betrokken partijen, van Kamerleden tot de Nederlandse Vereniging van Banken ("verheugd met rapport"), Vereniging Eigen Huis ("vermoedelijke daling van de hypotheekrente") en werkgeversorganisaties als VNO-NCW en MKB-Nederland ("zeer positief", "impuls voor de gehele economie").

De voordelen zijn duidelijk. Het is zonde om tegen een onnodig hoge rente geld te lenen, en het lijkt zonde om zomaar voorbij te gaan aan financiële middelen die binnen handbereik liggen. Toch zitten er ook behoorlijke risico's aan deze constructie. Kiezen banken ervoor hun NHG-hypotheken (ongeveer een kwart van de totale hypotheekmarkt) over te dragen aan de pensioenfondsen en consorten, dan raken zij daarmee het veiligste deel van hun portfolio kwijt. Dat komt het evenwicht op de bankbalans niet ten goede: de veilige NHG-hypotheek verdwijnt van de balans en automatisch spelen de resterende 'risicovollere' hypotheken een veel grotere rol voor het bedrag onder de streep.

Wat betekent dit voor de woningmarkt?
"De voorstellen van Van Dijkhuizen bieden pensioenfondsen een goede, stabiele en langdurige beleggingsmogelijkheid in hypotheken en maken het mogelijk om de kredietruimte van banken te vergroten," concludeerden VNO-NCW en MKB-Nederland. En dat is precies waar het om gaat: aantrekkelijke beleggingen voor de pensioenfondsen en financiële lucht voor de banken. Dat heeft eigenlijk maar weinig met de woningmarkt te maken, maar veel meer met de financiële status van onze banken.

En wat hebben er nou aan?
In feite hebben we het slechts over het verschuiven van risico, niet over het daadwerkelijk oplossen van de problemen op de woningmarkt. Het wordt hierdoor niet automatisch gemakkelijker om een hypotheek te krijgen, het is geen duwtje in de rug voor tobbende starters, het wordt niet aantrekkelijker om te kopen en het geeft ons niet het vertrouwen in de woningmarkt terug. Of banken met deze maatregel meer lucht krijgen en dus nieuwe leningen verstrekken en de hypotheekrente verlagen, zoals Van Dijkhuizen voorziet? Twijfelachtig.

Plan Dijkhuizen is mogelijk een interessante constructie, zeker de moeite waard om verder te onderzoeken. Maar de euforie waarmee dit plan werd ontvangen lijkt wat misplaatst. Voorlopige voorstanders spreken glunderend over een impuls voor de woningmarkt, de bouw en zelfs de volledige economie. Of daar ook daadwerkelijk sprake van is valt nog maar te bezien. Wie er wél duidelijk van profiteert? De pensioenfondsen. Die zitten voor een dubbeltje op de eerste rij en ontvangen een prima rente over een vrijwel risicoloze belegging.