Moet loon oudere werknemer omlaag?
FD: geesten rijp gemaakt voor ‘demotie’

Wat in andere landen al langer gangbaar is, lijkt in Nederland ook langzaam op te komen: demotie voor oudere werknemers. Ofwel: een stap van een hoge naar een lagere functie zonder behoud van arbeidsvoorwaarden. Minder loon dus. Onlangs kwam automatiseringsbedrijf Capgemini in het nieuws met een keuze die zij een deel van hun personeel voorlegden: genoegen nemen met een lager salaris of ontslag. Volgens twee professoren economie zullen dergelijke voorstellen steeds vaker voorkomen, zeggen zij in het Financieel Dagblad. En dat hoeft niet erg te zijn.
Er is namelijk wat discrepantie. De overheid
wil graag dat mensen langer doorwerken. Dat wordt gestimuleerd met
gunstige regelingen voor doorwerkers. Werkgevers hebben vaak andere
belangen. Oudere werknemers zijn in de regel veel duurder dan
jongeren. Een verschil veronderstellen in de mate van
productiviteit van ouderen tegenover die van jongeren is uiterst
omstreden, maar, zo zegt emeritus hoogleraar Bernard van Praag:
"Het is onzin te denken dat iemand van veertig hetzelfde
presenteert als iemand van zeventig. De laatste is zowel fysiek als
mentaal zwakker." De belangen van overheid, werknemer en werkgever
lopen dus uiteen.
Bezwaren van de vakbond
Volkomen begrijpelijk heeft het onderwerp demotie altijd op veel
verzet gestuit bij de vakbonden. Toch zijn er ook voordelen. In de
praktijk gebeurt het nu dat een oudere werknemer die bovenin de top
van een bedrijf zit, alleen de mogelijkheid van pensioen nog voor
zich heeft. Oud-vakbondsleider Doekle Terpstra staat daarom niet
negatief tegenover het fenomeen. "Ik ben nu voorzitter van het
college van bestuur van Hogeschool Inholland. Dit jaar wordt ik 57
en ik heb intussen veel bestuurlijke ervaring opgedaan. Op een
zeker moment kan die ervaring toch ook anders worden ingezet op de
hogeschool? Nu is de keuze: je bent voorzitter of je gaat weg.
Alsof ik geen toegevoegde waarde voor de school kan leveren als ik
geen voorzitter meer ben."
Geen demotie met big bang
Tijdens Terpstra's periode als voorzitter van vakbond CNV, bracht
hij het onderwerp al eens ter sprake, maar merkte toen dat de
discussie verzandde rond het salarisprobleem. De methode van
Capgemini vindt hij daarom ook niet toe te juichen. "Als je de
talenten van vitale oudere werknemers blijft gebruiken maar op een
andere manier, doen ze dan een stapje terug? Ik denk het niet." Dat
werkgevers toch de loonsverlaging willen incasseren hoeft volgens
hem geen probleem te zijn, als het maar niet te abrupt is. Demotie
met een 'big bang' verzoorzaakt volgens Terpstra alleen maar
frustratie.
Ook Van Praag is niet van mening dat oudere werknemers een verzoek
tot demotie verplicht moeten slikken. Hij zou wel voorstellen om
het begrip in cao's op te nemen met daar salarisschalen aan
verbonden waar werkgevers niet onder mogen komen. "Anders is bij
werkgevers de beer los." Volgens het ministerie van Sociale Zaken
bestaan er in Nederland inmiddels 28 cao's waarin demotieafpsraken
zijn gemaakt.
Middelloon
Een van de redenen voor het verzet vanuit de vakbonden, had direct
te maken met het pensioen. Dat was voorheen een eindloonsysteem,
waarbij de pensioenuitkering een percentage bedroeg van het
laatstverdiende loon. Tegenwoordig zijn bijna alle fondsen omgezet
naar een middelloonsysteem, dus een percentage van het gemiddeld
verdiende loon. Een kleine stap terug heeft zo veel minder invloed
op de totale pensioenuitkering.
Na de versobering van de hypotheekaftrek, is het
demotietaboe wellicht het volgende heilige huisje dat wordt
afgebroken. Zoals gezegd hoeft dat niet altijd negatief te zijn.
Voor oudere werknemers kan het bijvoorbeeld een uitstekend
alternatief zijn voor vervroegd pensioen, mits de voorwaarden voor
beide partijen acceptabel zijn. Het is wel verstandig om een
dergelijke keuze vooraf voor te leggen aan een financieel planner
om de voor- en nadelen tegen elkaar af te wegen.