Iedere werkende Nederlander hoopt ooit eens te kunnen genieten van een welverdiend pensioen. Tot aan het begin van de negentiger jaren werkten veel mensen hun hele werkzame leven, of een zeer groot deel daarvan, bij dezelfde baas. Het leek dan ook logisch dat tussen werkgever en werknemer een regeling werd getroffen die aan het eind van de loopbaan, naast de AOW als basispensioen, voorzag in een aanvullend pensioen. Al voor de Tweede Wereldoorlog, toen van AOW zelfs nog geen sprake was, zijn veel pensioenfondsen opgezet.

Pensioen en vakbonden
Werkgevers en werknemers beheerden gezamenlijk de pensioenpot. In sommige gevallen waren bedrijven eigenlijk te klein en te kwetsbaar voor een jarenlange pensioengarantie en werden kleine bedrijfspensioenfondsen overgeheveld naar grotere branchepensioenfondsen. Werkgevers kozen uit hun midden vertegenwoordigers die overleg voerden met de vertegenwoordigers van werknemers. Zo kwamen uiteindelijk werkgevers en vakbonden met elkaar om de tafel te zitten. Naast arbeidsomstandigheden en salarissen waren de vette pensioenfondsen een belangrijke reden voor het in stand houden van vakbonden.

Mondiger werknemers
In de loop van de twintigste eeuw zijn de belangen van personeel gaan verschuiven. Werknemers werden niet alleen mondiger en waren gemiddeld hoger opgeleid, veel werknemers wilden ook af van een 40-jarige loopbaan bij dezelfde werkgever. Zo'n 25 jaar geleden begon het besef door te dringen dat het voor je carrière vaak lucratiever is om af en toe van werkgever te veranderen. In de bloeiperiode aan het eind van de vorige eeuw trokken zelfs steeds meer werknemers de stoute schoenen aan en begonnen voor zichzelf.

Met deze veel intensievere arbeidsbewegingen werd eigenlijk al de bijl aan de wortels van het pensioenfonds gelegd. Want wat heeft een "werknemer" er aan om in het pensioenfonds van bedrijf A te stappen, terwijl hij of zij binnen enkele jaren overstapt naar bedrijf B, tussendoor wellicht een aantal jaren als zelfstandige werkt en aan het eind van zijn loopbaan weer ergens in loondienst gaat of zelf tot werkgever 'promoveert'. Op een dergelijke moderne loopbaan past geen enkele collectieve regeling. En … het merkwaardige is dat overheid en samenleving een dergelijke carrièrevorming juist stimuleert.

Individueel pensioen
Wat moet iemand, die carrière wil maken, met een bedrijfspensioenfonds? Het lijkt er toch op dat zo iemand het geld dat hij aan verplichte pensioenpremie moet afdragen beter aan een op zichzelf gerichte pensioenregeling kan besteden. Zo kan hij levenslang zijn eigen pensioensituatie in de gaten houden.  Elke keer verplicht van het ene naar het andere pensioenfonds moeten overstappen, met daar tussendoor wellicht nog zelfstandige regelingen, bevordert op geen enkele wijze het overzicht en de rentabiliteit van een pensioenregeling.

Systeem pensioenfondsen nog juist?
Waarom bestaan pensioenfondsen nog als zij eigenlijk niet meer aansluiten bij de moderne tijd? We kunnen op dit moment grote vraagtekens zetten bij het financiële en beleggingsbeleid van pensioenfondsen gedurende de vele opbouwjaren, en werknemers maken zich zorgen over wat er met hun pensioengeld gebeurt. Júist nu moeten we ons afvragen of het systeem van pensioenfondsen niet aan de kaak moet worden gesteld.

'Diefstal'
Vooral ambtenaren die (gedwongen) bij het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP) zijn aangesloten, zitten met een fikse kater.  Aan het begin van de negentiger jaren heeft de toenmalige overheid een fikse greep in de pensioenkas van ambtenaren gedaan. Het ABP had destijds vette reserves, en de overheid (als werkgever), zat met grote tekorten. Zo'n 30 miljard werd destijds overgeheveld vanuit het ambtenarenfonds naar de algemene middelen. Na deze 'diefstal' uit de pensioenkas ging de overheid direct akkoord met wijziging van de reglementen, maar het kwaad was toen, zeer bewust, al geschied.

Nu het ABP geld tekort komt en heeft bepaald dat vanwege een tekort aan middelen de ambtenarenpensioenen per volgend jaar moeten worden verlaagd, denken vele ambtenaren terug aan deze gebeurtenis. Zonder de overheidsingreep van zo'n 20 jaar geleden had de ABP-kas de ambtenarenpensioenen zelfs kunnen laten meestijgen met de inflatie.

Pensioenfonds is macht
Al eerder is door financiële analisten uitgerekend dat als ambtenaren hun pensioenpremie gedurende hun volledige arbeidsloopbaan zelfstandig hadden kunnen beleggen, zij, op basis van het gemiddelde rendement van de afgelopen veertig jaar, 130 jaar oud moeten worden om hun opgebouwde pensioen volledig op te kunnen "eten". Met het opheffen en verdelen van pensioenfondsen leveren vakbonden echter een deel van hun macht in. Het blijft verleidelijk om jaar in jaar uit beslissingen te kunnen nemen over miljarden aan kapitaal. Vakbonden houden van collectiviteiten, want zonder collectiviteit geen bestaansrecht. Mede daarom zullen in de komende jaren nog vele miljarden aan de strijkstok blijven hangen.